Polska wciąż jeszcze bardzo powoli dołącza do grupy nowoczesnych państw gdzie w pracy z osobami (szczególnie dziećmi) dotkniętymi autyzmem stosuję się leczenie aromaterapią.

Tymczasem najpoważniejsze światowe periodyki publikujące wyniki badań pełne są opisów terapii jakie prowadzone są z użyciem olejków eterycznych na osobach z upośledzeniami psychicznymi, a także autyzmem. Polscy badacze także dowiedli, że określone kompozycje zapachowe mają bardzo duże znaczenia na proces zapamiętywania, koncentracji, skupienia, samopoczucia i aktywności poznawczej u osób autystycznych.

Chciałbym dla czytelników naszego portalu Aromaterapii omówić i streścić ciekawe i dające wiele nadziei badania naukowe, jakie pod kątem działania olejków eterycznych na osoby z upośledzeniami psychicznymi przeprowadził zespół naukowców Politechniki Koszalińskiej. Potwierdzają one już szeroko opisywane i zaobserwowane także podczas pracy terapeutów naszego Instytutu z dziećmi dotkniętymi autyzmem, pozytywne działanie aromaterapii w praktyce rewalidacyjnej czyli całokształcie podejmowanych prób i usystematyzowanych działań, mających na celu przywrócenie człowiekowi niepełnosprawnemu (również intelektualnie) możliwie pełnej sprawności.

Metodyka Badań:

W celu zgromadzenia materiału potrzebnego do zbadania znaczenia aromaterapii w stymulacji rozwoju osób niepełnosprawnych zastosowano metodę obserwacji, czyli spostrzegania osób oraz towarzyszących im zjawisk, zdarzeń czy procesów jak i warunków i sytuacji, w których uczestniczą i przebywają [32].

Materiał użyty do badań :

Materiałem użytym do badań były olejki eteryczne uzyskane z owoców i kłącza następujących roślin:

• ziele nawłoci kanadyjskiej,
• skórki pomarańczy,
• skórki grejpfruta,
• skórki cytryny,
• anyż,
• imbir.

W ramach obserwacji uczestniczącej ustalono odniesienie się do określonych zachowań badanych obiektów – osób, których zachowania stanowiły określone, umowne zmienne zależne. Dla oceny poczynionych obserwacji w/w zachowań autorki przyjęły umowną skalę od 0, 1, 2 oraz 3 przy czym dla parametru jakim jest koncentracja przyjęto także przeciwieństwo tego pojęcia a więc dekoncentrację w skali od 0 do minus 3.

Parametrami zmiennymi niezależnymi czyli wynikami doświadczenia były obserwacje w zakresie:

1. Samopoczucie rozumiane przez WHO jako „stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko ako brak choroby lub zniedołężnienia” w skali: 0 – brak obserwowalnych reakcji, 1 – niski stopień reakcji (1÷3 cech), 2 – średni stopień reakcji(4÷5 cech), 3 – wysoki stopień reakcji(6÷10 cech).

Obserwowalne wskaźniki: zdolność do rozpoznawania uczuć, umiejętność radzenia sobie ze stresem, napięciem, lękiem, depresją, zdolność do logicznego, jasnego myślenia, zdolność do nawiązywania, podtrzymywania i rozwijania prawidłowych relacji z innymi, wewnętrzny spokój i równowaga.

2. Agresja w Słowniku Psychologicznym rozumiana jako „zachowania wrogie wobec innych oraz skierowane na samego siebie”, w skali: 0 – brak obserwowalnych reakcji, 1 – niski stopień reakcji (1÷6 cech), 2 – średni stopień reakcji (7÷11 cech), 3 – wysoki stopień reakcji (12÷19 cech). Obserwowalne wskaźniki: wyrywanie przedmiotów, szarpanie, ciągnięcie, pchanie, dokuczanie, uderzanie, żądania, rozkazy, konflikt słowny, lekceważące traktowanie, odmowa udziału we wspólnym działaniu, bicie, szczypanie, przewracanie, gryzienie, wyśmiewanie, przezywanie, przeszkadzanie, niszczenie lub uszkodzenie rzeczy stanowiących własność osoby będącej przedmiotem agresji.

3. Pobudliwość w Słowniku Psychologicznym rozumiana jako „nadmierna reakcja na bodźce zewnętrzne np.: zapach, dotyk itp.,” w skali: 0 – brak obserwowalnych zmian, 1 – niski stopień reakcji (1÷3 cech), 2 – średni stopień reakcji (4÷7 cech), 3 – wysoki stopień reakcji (8÷12 cech). Obserwowalne wskaźniki: szybka reakcja, emocje, uczucia, silne napięcie, zdolność szybkiego hamowania, dostosowanie się do nowej okoliczności, powolność, słabością hamowania i stanowczość, szybkie zmęczenie, prośby o pomoc, umiejętność podejmowania samodzielnych decyzji.

4. Aktywność poznawcza w Słowniku Psychologicznym rozumiana jako „odbiór informacji, ich przetwarzanie oraz wyprowadzanie do otoczenia w postaci zachowań” w skali: 0 – brak obserwowalnych zmian, 1 – niski stopień reakcji (1÷5 cech), 2 – średni stopień reakcji (6÷11 cech), 3 – wysoki stopień reakcji(12÷19 cech).

Obserwowalne wskaźniki: percepcja wzrokowa, wykonywanie obliczeń i operacji arytmetycznych, abstrahowanie, tworzenie pojęć, formułowanie sądów, podejmowanie decyzji, organizowanie i planowanie, rozwiązywanie problemów, pamięć, myślenie, uwaga, samokontrola, samodzielność, inicjatywa, motywacja, gesty, naśladownictwo, pisanie, czytanie,

5. Koncentracja – dekoncentracja, która w Słowniku Psychologicznym oznacza „skupienie uwagi w określonym czasie na liczbie przedmiotów lub ich cech” w skali: 0 – brak obserwowalnych zmian 1 – niski stopień reakcji (1÷4 cech), 2 – średni stopień reakcji (5÷10 cech), 3 – wysoki stopień reakcji (11÷18 cech). Obserwowalne wskaźniki: identyfikacja i rozpoznawanie, świadomość, wyobraźnia, skojarzenia, wnioskowanie, percepcja; odbiór wrażeń wzrokowych, słuchowych, zapachowych, smakowych, dotykowych, dychotomia myślenia, intuicja, myślenie strategiczne, myślenie symboliczne, myślenie twórcze, podejmowanie decyzji, rozumowanie.

Miejscem przeprowadzenia badań w zakresie aromaterapii w oddziaływaniach psychopedagogicznych była Pracownia Psychoedukacyjna znajdująca się w budynku Warsztatów Terapii zajęciowej Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób Upośledzonych Umysłowo w Koszalinie. Obiektami, na których bezpośrednio prowadzono badania były osoby: – mężczyzna w wieku 27 lat, u którego wykryto niepełnosprawność intelektualną w stopniu znacznym z cechami autyzmu.

– kobieta w wieku 28 lat z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i Zespołem Downa

4. Opis i analiza wyników badań

Obserwacje wpływu dawkowania olejku eterycznego z nawłoci kanadyjskiej w warunkach, w których przebywał mężczyzna pokazano w tabeli 1. Wynika z niej, że w przypadku dawki 2 wykazał wyraźnie lepsze samopoczucie, będąc już pobudzonym przy pierwszej dawce i przejawiając także już przy pierwszej dawce aktywność poznawczą. Nie wywołało to jednocześnie u niego agresji – a mogło to mieć miejsce bowiem mężczyzna ma stwierdzone upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym z cechami autyzmu co często objawia się u niego zachowaniami agresywnymi bez specjalnych przyczyn. Równocześnie zauważono, że już po pierwszej dawce wzrosła koncentracja u mężczyzny w trakcie rozwiązywania postawionego zadania oraz chęć jego wykonania.

W kolejnej tabeli 2, przedstawiono obserwację zachowania mężczyzny – obiektu M przy różnych dawkach olejku eterycznego ze skórki pomarańczy, a więc owocu rośliny powszechnie dostępnej i akceptowalnej w odniesieniu do jej zapachu. Łatwo zauważyć, iż obserwowany mężczyzna reagował podobnie jak w przypadku, gdy był pod wpływem zapachu pochodzącego z nawłoci kanadyjskiej przy czym wyraźną pobudliwość zaobserwowano dopiero przy największej tj. trzeciej dawce olejku eterycznego ze skórki pomarańczy.

W tabeli 3 zestawiono wyniki obserwacji mężczyzny także wobec dawkowania olejku eterycznego z cytrusa – tym razem z grejpfruta. Znowu zaobserwowano zbliżoną reakcję wobec badanych parametrów jego zachowań zmiennych niezależnych jak dla nawłoci kanadyjskiej i olejku ze skórki pomarańczy, przy czym szybciej zaobserwowano wzrost pobudliwości u tego mężczyzny. Łatwo zauważyć, iż dla największej dawki olejku eterycznego z grejpfruta nastąpiła dekoncentracja badanego, jednak nieco mniejsza niż w przypadku pierwszych dwóch analizowanych powyżej olejków eterycznych.

Mając na uwadze najbardziej upośledzone sfery rozwoju obiektu a więc sprawność i szybkość postrzegania, koncentracja uwagi oraz deprywacja sensoryczna [11] można zauważyć wysoką zależność reakcji od właściwości danego zapachu olejku eterycznego. Dlatego z punktu widzenia szeroko rozumianej terapii w pracy z osobami niepełnosprawnymi w stopniu znacznym i przejawiającymi cechy autyzmu, które reprezentował w badaniach mężczyzna, aromaterapia ze względu na swoje właściwości terapeutyczne, profilaktyczne i zdrowotne powinna znaleźć szerokie zastosowanie w praktyce rewalidacyjnej.

Argumenty, jakie za tym przemawiają są następujące:  Osoba upośledzona w stopniu znacznym wykazuje poważnie obniżoną sprawność i szybkość spostrzegania. Spostrzeganie jest niedokładne. Ma trudności w rozpoznawaniu przedmiotów i wyodrębnianiu elementów. Terapia z zastosowaniem olejków eterycznych daje tu zauważalny progres  Poważnie zaburzona jest koncentracja uwagi. Koncentruje się tylko na przedmiotach służących zaspokajaniu potrzeb lub wyróżniających się np. zdecydowaną barwą. Dominuje uwaga mimowolna, brak jest uwagi dowolnej. Znacznie wzrasta koncentracja przy zastosowaniu w/w olejków eterycznych użytych w badaniu.  Bardzo znacznie utrudnione jest również zapamiętywanie. Zakres pamięci jest znikomy i mała jest trwałość pamięci. Wraz z koncentracją uwagi przy aromaterapii wrastają też możliwości zapamiętywania.  Cechy autystyczne powodują lęk i stałe napięcie mięśniowe [11]

Z przeprowadzonych wstępnych obserwacji osób uczestniczących w badaniu i interpretacji ich reakcji na działanie bodźców zewnętrznych – olejki eteryczne przy różnym stężeniu można podać pewne ogólne wnioski:

1. Zapach określonego olejku eterycznego rozpylony w pomieszczeniu, w którym przebywają osoby poddane badaniu, nie pozostaje bez wpływu na sposób ich reagowania i komunikacji zarówno w przypadku autyzmu jak i w przypadku Zespołu Downa. Znacznie wpływa on w pozytywny sposób na poziom koncentracji, aktywności poznawczej i samopoczucia u badanych osób z autyzmem.

2. Zauważono, iż istnieje pewna quasi optymalna wartość stężeń poszczególnych olejków eterycznych usytuowana pomiędzy stężeniem dawki 2 oraz dawki 3 taka, w której pozytywna skuteczność aromatu wyraźnie objawia się lepszym samopoczuciem, większą aktywnością poznawczą i wyższym poziomem koncentracji. Dlatego ważne jest prawidłowe dobranie stężenia olejków eterycznych w zabiegu.

3. Zauważono, iż przedawkowanie olejków eterycznych, a więc przekroczenie określonych stężeń ich dezodorowania pomiędzy dawką 2 a dawką 3, wywołuje efekt negatywny zachowań zarówno mężczyzny jak i kobiety – pojawia się dekoncentracja a aktywność poznawcza wyraźnie obniża się. Jest to znak, że przy pracy z osobami o obniżonej sprawności psychicznej, autystami, osobami dotkniętymi chorobą Downa itp. bardzo ważna jest rola doświadczonego aromaterapeuty, który może odpowiednio dostosować program i częstotliwość leczenia zapachem.

Jeśli zastanawiacie się gdzie kupić 100% czyste olejki eteryczne w Warszawie to Instytut Aromaterapii jest idealnym rozwiazaniem.

Link do pełnej publikacji naukowej Politechniki Koszalińskiej opisywanego badania : http://ros.edu.pl/images/roczniki/archive/pp_2010_035.pdf

Literatura

• 1. Brud W.S., Konopacka-Brud I.: Pachnąca apteka: tajemnice aromaterapii. „Pagina”, Warszawa, 1998.
• 2. Cunninghan C.: Dzieci z Zespołem Downa, WSiP, Warszawa s. 103, 1992.
• 3. Flawer E.: Aromaterapia. Poligraf, Wrocław, 2000.
• 4. Górska I.: Odporność psychiczna a choroby przewlekłe na tle nerwowym uwarunkowane jakością środowiska życia człowieka. Rocznik Ochrony Środowiska, Tom 11, Rok 2009.
• 5. herbs.2000.com
• 6. Jane D.: Aromaterapia: opis działania 58 olejków eterycznych. Ravi, Łódź, 2000.
• 7. Kadłubowska-Siedlarz G.: Zabiegi dla zdrowia i urody: rady doświadczonej kosmetyczki. Klub dla Ciebie, Warszawa, 2002.
• 8. Kielin J.: Profil rozwoju ucznia. Gdańsk, 2002.
• 9. Konopacka-Brud I.: Aromaterapia dla każdego. Studio Astropsychologii, Białystok, 2002.
• 10. Kośmider J., Mazur-Chrzanowska B., Wyszyński B.: Odory. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2002.
• 11. Kośmider J.: Sensoryczne metody oceny zapachowej jakości powietrza i skuteczności dezodoryzacji. Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej, nr. 422, Szczecin, 1991.
• 12. Kośmider J., Rutkowski J.D., Szklarczyk M.: Substancje odorotwórcze w środowisku. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa, 1995.
• 13. Kowalewska E.(tłum.): Aromaterapia – pachnąca sztuka. Domowe stosowanie olejków eterycznych. Wiedza i Życie, Warszawa, 1996.
• 14. Magiera L.: Masaż w kosmetyce i odnowie biologicznej. Wydawnictwo BIO-STYL, Kraków, 2007.
• 15. Matuszkiewicz W.: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2006.
• 16. Miosga L.: Pomóż mi być. Komunikacja i stymulacja zmysłowa osób ze znaczną i głęboką niepełnosprawnością umysłową. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, 2006.
• 17. Piecuch T., Sasinowski M., Nowak A., Dąbrowski J., KościerzyńskaSiekan G., Dworaczyk J., Zaręba W.: Produkcja i rozpylanie roztworów neutralizujących przykre zapachy w hali podczyszczalini ścieków „ SUPERFISH”. Rocznik Ochrony Środowiska, Tom 8, Rok 2006.
• 18. Piecuch T., Andriyevska L., Juraszka B., Kowalczyk A., Pol K., Zimoch A.: Neutralizacja przykrych zapachów poprzez rozpylanie roztworów powstałych na bazie ekstraktów z owoców cytrusowych, imbiru oraz goździków. Rocznik Ochrony Środowiska, Tom 10, Rok 2008.
• 19. Piecuch T., Andryjevski B., Andryjevska L., Juraszka B., Kowalczyk A.: Produkcja i rozpylanie roztworów neutralizujących przykre zapachy powstałych na osnowie ekstraktów z geranium, kminku zwyczajnego, anyżu, jałowca pospolitego oraz czarnuszki. Rocznik Ochrony Środowiska, Tom 11, Rok 2009.
• 20. Piecuch T., Zaremba W.: Zastosowanie środków maskujących odory, powstałych na bazie olejków eterycznych owoców cytrusowych. Zeszyty Naukowe Wydziału Budownictwa i Inżynierii Środowiska politechniki Koszalińskiej Nr 23, 2007.
• 21. Podbielkowski Z.: Słownik roślin użytkowych. PWRiL, Warszawa, 1989.
• 22. Rutkowski L.: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2006.
• 23. Romanowska D.: Zapachy zdrowia. Tygodnik „Wprost”, nr 858, 09 maja 1999.
• 24. Sheila L.: Aromaterapia: przewodnik. J&BF, Warszawa, 1998.
• 25. Stachowicz. K.: Praktyczna aromaterapia. Anahata, Warszawa, 1999.
• 26. Stratford B.: Zespół Downa. PZWL, Warszawa, s. 145, 1993.
• 27. Wichowska J.: W świecie zapachów. Remedium, 2001.
• 28. Wright J.: Pokonać stres. Muza, Warszawa, 1998.
• 29. Wiszniakowska-Zielińska N.: Kreatywna psychopedagogika. Psychologia twórczego nauczania. Podręcznik naukowo-metodyczny, Mińsk, s. 240, 1995.
• 30. www.poradnikzdrowia.pl
• 31. www.ziołaiprzyprawy.interia.pl
• 32. Łobocki M.: Metody badań pedagogicznych. Warszawa, s. 197, 2001.